Kapak hastalıklarını anlayabilmemiz için kapakların nerede olduğunu ve ne işe yaradıklarını bilmemiz gerekir. Ne işe yaradıklarını anlayabilmemiz için de kalp içindeki kan dolaşımına bakmamız gerekir. Kapaklar kanın kalp içindeki akışının tek yönlü olmasını sağlarlar. Böylece kalbe gelen kan tek yönlü olarak gitmesi gereken yere giderler. Kalbimizde, ikisi kalbin sol tarafında, ikisi de sağ tarafında olmak üzere toplam 4 kapak bulunur (kapakların isimleri ve nerelerde oldukları ile ilgili bakınız). Mitral kapak 2, diğer kapaklar ise 3 yaprakçıktan oluşur. Kapaklar kanın ileri doğru gidişine izin verip (açılarak) geri gelmesine engel (kapanarak) olurlar.

Kalbin önden görünüşü. Ön kısım kapakların görünmesi için kesilerek çıkarılmış.

Bazı hastalıklarda kalp kapakları daralarak kanın ileri gidişine engel olurlar (kapak darlıkları) veya kapanması gereken yerde tam kapanmayarak kanın bir kısmının geri gelmesine neden olurlar (kapak yetmezliği). İşte bu durumlar, kapak hastalıkları adı altında toplanır.

Kalbin içinde 4 kapak olduğuna göre bunların her birine ait darlık ve yetmezlikler olabilir:

• Mitral darlığı

• Mitral yetmezliği

• Aort darlığı

• Aort yetmezliği

• Triküspit darlığı

• Triküspit yetmezliği

• Pulmoner darlık

• Pulmoner yetmezlik

Bazen aynı kapakta hem darlık, hem de yetmezlik bir arada olabilir: mitral darlığı+yetmezliği gibi. Ancak bu durumda ya darlık, ya da yetmezlik ön plandadır.

Her iki kulakçık (atrium) çıkarıldıktan sonra kalp kapaklarının üstten görünüşü. Sol tarafta mitral ve triküspit kapaklar açık, aort ve pulmoner kapaklar ise kapalı halde, sağda ise mitral ve triküspit kapaklar kapalı, aort ve pulmoner kapaklar ise açık halde görülüyor.

Kapak hastalıkları nedenleri

1. Doğumsal (konjenital) kapak hastalıkları: Bu durum sıklıkla aort veya pulmoner kapağı etkiler. Doğumsal olarak bu kapaklarda yapısal bozukluk vardır (şekli bozuktur, dardır veya 3 yaprakçık yerine 2 yaprakçıktan oluşmuştur). Sık görülen aort kapağın 3 yaprakçık yerine 2 yaprakçıktan (biküspit) oluşmasıdır. Bunun sonucu olarak aort kapağı ne yeterli açılabilir (darlık) ne de yeterli kapanabilir (yetmezlik).

2. Sonradan gelişen kapak hastalıkları: Bir takım hastalıklar normal olan kapaklarda hasar oluşturarak yapısal bozukluklara ve bunun sonucu olarak da darlık ve/veya yetmezliğe neden olurlar:

• Akut eklem romatizması: Çocuk yaşlarda geçirilen (hasta çoğunlukla hatırlamaz) akut eklem romatizmasının kalp kapaklarını da (bazen kalp zarını ve kasını da tutabilir) etkilemesi ile oluşur. Bu hastalık hassas kişilerde çoğunlukla A grubu beta hemolitik streptekok denilen bir bakterinin oluşturduğu boğaz infeksiyonunu takiben  eklemlerde iltihap (ağrı, şişlik, kızarıklık vs) ile karakterizedir. Hastaların bir kısmında kalp de etkilenir (ancak kalbin etkilendiği durumlarda kapak ile ilgili şikayetler 20-40'lı yaşlarda ortaya çıkar). Romatizmal kapak hastalığından çoğunlukla birden fazla kapak hastalanır (En çok mitral kapak ve ardından mitral+aort kapağı). Buna romatizmal kalp hastalığı veya romatizmal kapak hastalığı denir.
  Romatizmal kalp hastalığı toplum bilincinin ve sağlık düzeyinin yüksek olduğu gelişmiş ülkelerde nadir görülürken, diğer ülkelerde hala ciddi bir sağlık problemidir. Ülkemizde de kapak hastalıklarının önemli bir nedenidir.

• Endokardit: Kalbin iç zarının iltihaplanmasıdır. Cerrahi müdahaleler, diş çekimleri, damardan uyuşturucu kullanımı vs gibi durumlarda kana karışan bakterilerin kapaklara hasar vermesi ile oluşur. Önceden kapak hastalığı olanlarda endokardit gelişme olasılığı daha yüksektir. Onun için kapak hastalığı olanlara bu gibi cerrahi müdahaleler öncesinde koruyucu antibiyotik verilir (bakınız; aşağıda antibiyotik koruması).

• Mitral valv prolapsusu (MVP): mitral yetmezliğinin özellikle gelişmiş ülkelerde önemli bir nedenidir.

• Kapak hastalıklarına neden olan diğer nedenler: koroner arter hastalığı, hipertansiyon, kalp krizi, bağ dokusu hastalıkları, travmalar (göğüs bölgesine gelen künt darbeler), kardiyomiyopati, kapak üstünde bulunan aort anevrizması, ilerleyen yaşla kapaklarda kalsiyum birikmesi (kalsifikasyon)

Kalp hastalıklarında şikayetler

Kapaklarda darlık veya yetmezlik tek başına olabileceği gibi aynı kapakta hem darlık, hem de yetmezlik birlikte bulunabilir. Fakat bu son durumda, ya darlık ya da yetmezliğin biri daha ön plandadır. Şikayetler ve tedaviler kapaktan kapağa değişiklik gösterdiği için her bir kapağı ayrı ayrı incelemek daha mantıklı olacaktır. Fakat burada tüm kapaklar için geçerli bazı noktaları belirtmemde yarar var:

• Kapak hastalığı (ister darlık, ister yetmezlik) başlangıç safhasında iken, yani oluşturduğu darlık veya yetmezliğin önemli olmadığı durumlarda, hiç bir şikayete neden olmazlar. Bu safhada muayene veya bazı laboratuar tetkikleri ile tanınabilirler. Yine bu aşamada her hangi bir tedaviye de gerek göstermeyebilir.

• Bütün kapak hastalıkları, ister darlık ister yetmezlik zamanla artmaya eğilimlidir. Yani darlık veya yetmezlik aylar ve yıllar geçtikçe artar, dolayısıyla günün birinde ciddi problem ve şikayetlere neden olabilir. Ancak bazen olayın ilerleme hızı oldukça yavaş olabilir ve hasta yaşadığı sürece şikayet oluşturmayabilir, dolayısı ile tedavi gerekmeyebilir.

• Bazen ise yavaş seyreden ilerleme hızı bazı durumların gelişmesi ile birdenbire hızlanabilir ve aniden ciddi şikayetler ortaya çıkabilir. Endokardit veya eklem romatizmasının nüksü (bakterilerle tekrar infeksiyon olması) buna örnek olarak verilebilir. Onun için eklem romatizması geçiren hastalara nüksü önlemek için belli bir yaşa kadar antibiyotik koruması -depo penisilin- önerilir.

• İlerleme hızının çok yavaş olduğu durumlarda şikayetler çok ileri evrede ortaya çıkabilir (Onun için şikayet olmasa da sağlık kontrolleri önemlidir).

• Kapak hastalığı şikayet oluşturacak kadar önemli hale geldiğinde, bazı şikayetlerin, hepsinde ortak olduğunu görebiliriz: halsizlik, çabuk yorulma, çarpıntı, nefes darlığı (önceleri yoğun eforla gelir. Ancak olay ilerledikçe hafif eforlarla ve hatta istirahatte de olmaya başlar).

Kapak hastalıklarında tedavide ortak özellikler

Antibiyotik koruması: Romatizmal kalp hastalığı sonucu gelişen kapak hastalıklarında hangi kapak olursa olsun ve problemin ne kadar önemli olduğuna bakılmaksızın, unutulmaması gereken en önemli şey; cerrahi girişimler, doğum, diş çekimi vs gibi kanlı işlemlerde işlem öncesinde antibiyotik verilerek koruma sağlanmasıdır (antibiyotik koruması). Antibiyotik koruması yapılmazsa bu gibi müdahalelerde kana mikrop (bakteri) karışabilir ve hasta kapaklar üzerine yerleşip üreyerek kapakların daha çok hasar görmesine ve inatçı infeksiyona neden olabilir (endokardit). Bundan dolayı hastanın bu cerrahi işlemi yapacak doktoruna, kendisinde kapak hastalığı olduğunu söylemesi çoğunlukla yeterli olacaktır. Bu durumda gerekirse, doktoru hastayı izleyen kardiyologdan yapılacak işlemler için bilgi alacaktır.

Romatizmal kapak hastalıklarında doğal seyir; kapaktaki problemin sürekli ilerleme göstermesidir. Yani darlıklarda darlık zamanla artar, yetmezliklerde de yetmezlik zamanla artar. Uygulanan tedaviler bu süreci yavaşlatabilir ama durduramazlar.

Romatizmal kapak hastalıklarında çoğunlukla değişik derecelerde birden fazla kapak hastalanır (örneğin; "mitral darlığı+aort yetmezliği" veya "triküspit darlığı+aort yetmeliği+aort darlığı" vs gibi).

Kapak hastalıkları, hafif veya orta dereceli olduğunda ilaç tedavisi çoğunlukla yeterli olabilir. Her kapağa göre değişmekle birlikte olay ilerleyip belli kriterlere sahip olunca, müdahale etmek (balon ile darlıkların açılması veya cerrahi girişim) gerekebilir.

Hastalığın (kapak darlığının ve/veya yetmezliğin)  ilerleme hızı hastadan hastaya değişiklik gösterir. Bazı hastalarda kapak problemi hafiftir ve hayatı boyunca ilaç kullanımı dışında müdahale etmek gerekmeyebilir, hatta yalnızca izlenmesi önerilebilir, ilaç kullanılması bile gerekmeyebilir. Ancak müdahale etmek gerektiği zaman, hastanın bundan kaçınması hastalığın daha da ilerlemesine, hayatı tehdit edebilecek olumsuz yan etkilerin ortaya çıkmasına ve daha da önemlisi kalbin hasar görmesine ve ileride hasta müdahaleyi istese de bundan yarar görememesine neden olabilir.